Μπορεί να επανέλθει η μνήμη στην άνοια;

 

  Επιστήμονες από το αμερικανικό Ινστιτούτο Έρευνας για τη Γήρανση Buck ανακαλύπτουν πιθανό τρόπο επιδιόρθωσης της μνήμης σε ασθενείς με Αλτσχάιμερ.

   Αν και τα πρόσφατα εγκεκριμένα φάρμακα για το Αλτσχάιμερ υπόσχονται κάποια επιβράδυνση της καταστροφής της μνήμης εξαιτίας της νόσου, οι υπάρχουσες θεραπείες δεν είναι καθόλου αποτελεσματικές σε ότι αφορά στην ανάκτηση της μνήμης.

   Οι ερευνητές επικεντρώθηκαν σε μια πρωτεΐνη που ονομάζεται KIBRA και βρίσκεται στα νεφρά και στον εγκέφαλο. Στον εγκέφαλο εντοπίζεται κυρίως στις συνάψεις, δηλαδή στις συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων, που επιτρέπουν τον σχηματισμό και την ανάκληση των αναμνήσεων. 

   Μοντέλο της κυτταρικής λειτουργίας του KIBRA. Το KIBRA αλληλεπιδρά άμεσα με την δενδρίνη, τη συναπτοποδίνη (SYNPO) και το PATJ και το aPKC (κόκκινα βέλη). Έτσι, το KIBRA θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως συνδετικό μόριο μεταξύ των πρωτεϊνών πολικότητας και των συστατικών του κυτταροσκελετού (ακτίνη,-ακτινίνη, CD2AP, συναπτοποδίνη και δενδρίνη), ρυθμίζοντας έτσι την κινητικότητα των ποδοκυττάρων.

  

   Όπως διαπίστωσαν, οι ασθενείς με Αλτσχάιμερ παρουσιάζουν ανεπάρκεια της KIBRA. Επίσης, εντόπισαν ότι αυτή η πρωτεΐνη μπορεί να αντιστρέψει την εξασθένηση της μνήμης που σχετίζεται με το Αλτσχάιμερ και ότι διασώζει μηχανισμούς που προάγουν την ανθεκτικότητα των συνάψεων.

Βελτίωση της μνήμης

   Οι ερευνητές υποστηρίζουν σε δημοσίευσή τους στο περιοδικό «The Journal of Clinical Investigation» ότι η KIBRA θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως θεραπεία για τη βελτίωση της μνήμης μετά την έναρξη της απώλειας μνήμης, παρόλο που η τοξική πρωτεΐνη Ταυ που προκάλεσε τη βλάβη παραμένει.

Δομή της ανθρώπινης KIBRA

   «Η μείωση των τοξικών πρωτεϊνών είναι φυσικά σημαντική, αλλά η επιδιόρθωση των συνάψεων και η βελτίωση της λειτουργίας τους είναι ένας άλλος κρίσιμος παράγοντας που θα μπορούσε να βοηθήσει. Με αυτό τον τρόπο πιστεύω ότι αυτό θα έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στο μέλλον», δηλώνει η επίκουρη καθηγήτρια στο Ινστιτούτο Buck, Τάρα Τρέισι, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης.

   Εν τω μεταξύ δημοσιεύουμε αυτές τις χρήσιμες εικόνες για την σωστή συμπεριφορά μας προς τα αγαπημένα μας πρόσωπα με άνοια.

 

Προς την Δυστυχία και το «Κοινωνικό Πρόδρομο της Τρέλας», έρευνα

Η ποιότητα ζωής στην Ελλάδα σήμερα

  Κοινωνική έρευνα ΕΝΑ

Ποια συναισθήματα κυριαρχούν σήμερα; 

  Ποια είναι η αντίληψη για την ποιότητα ζωής; 

  Τί γίνεται στην Δημόσια Υγεία;

  Πώς αξιολογείται η εκπαίδευση;

  Επαρκεί το διαθέσιμο εισόδημα;   

  Πόσο «ακριβή» είναι η στέγη και η ενέργεια; 

  Πώς αποτιμώνται τα μέτρα κυβερνητικής στήριξης; 

   Με αυτά τα ερωτήματα-βασικούς πυλώνες το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ επιχειρεί να συλλέξει πρωτογενές υλικό που αποτυπώνει τάσεις και η ερμηνεία του αναδεικνύει φαινόμενα που χαρακτηρίζουν τις συνθήκες ζωής στην Ελλάδα σήμερα, επιτρέποντας και τη σύγκριση με προγενέστερες χρονικές περιόδους. Στο πλαίσιο αυτό, τo ΕΝΑ, σε συνεργασία με την εταιρεία Prorata, διεξήγαγε μεγάλη ετήσια πανελλαδική κοινωνική έρευνα, συνεχίζοντας ένα ερευνητικό εγχείρημα που εγκαινίασε στα τέλη του 2022 όπου περιλαμβάνεται η διερεύνηση στάσεων και αντιλήψεων των πολιτών που αφορούν την καθημερινότητά τους και την ποιότητά ζωής τους. 

   «Καθημερινά» ερωτήματα που απασχολούν οικογένειες, εργαζόμενους και γενικότερα όλη την κοινωνία, μετουσιώθηκαν σε ερευνητικά ερωτήματα και αποτελούν ένα από τα πολλά εργαλεία του Ινστιτούτου για την ολοκληρωμένη προσέγγιση που υιοθετεί για την εκπόνηση στοχευμένων προτάσεων εφαρμόσιμων πολιτικών.

 

I. Συναισθήματα

   Πιο συγκεκριμένα, όπως αναδεικνύουν και τα σχετικά ευρήματα, στα συναισθήματα κυριαρχούν τα αρνητικά: απογοήτευση (50%)  και θυμός (38%), ενώ μόλις τέταρτη και έκτη επιλογή είναι η αισιοδοξία (15%) και η ελπίδα (13%) αντίστοιχα.

   Σε σύγκριση με την αντίστοιχη έρευνα που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2022, είναι σημαντικό ότι το αίσθημα απογοήτευσης εμφανίζεται αυξημένο, δηλαδή επιδεινωμένο, σήμερα κατά 9 μονάδες (41% τότε), ενώ το αίσθημα ελπίδας μειωμένο κατά 4 μονάδες (τότε).

   Σε γενικές γραμμές, η έρευνα δείχνει ότι για το 2024 οι ερωτώμενοι απάντησαν ότι βρίσκονται ακόμη πιο μακριά από μια «καταπληκτική ποιότητα ζωής» -για να θυμηθούμε μια έκφραση που είχε λάβει κεντρική θέση στον δημόσιο διάλογο πριν από δύο περίπου χρόνια-, και μάλλον πιο κοντά σε μια συνολικότερη υποβάθμιση. Αν κάνει κανείς μια παράλληλη ανάγνωση των ευρημάτων της έρευνας του ΕΝΑ με την Παγκόσμια Έκθεση Ευτυχίας για το 2024 [1], θα διαπιστώσει ότι χρειάζονται συλλογικές ενέργειες και συστηματικές πολιτικές για την αλλαγή του κλίματος. Η εν λόγω έκθεση μετράει, με βάση τις υποκειμενικές αξιολογήσεις των συμμετεχόντων και συμμετεχουσών σε αυτή, το πόσο ευτυχισμένοι είναι οι Έλληνες. 

Η Ελλάδα είναι 64η μεταξύ 140 χωρών.

 

II. Ποιότητα ζωής και σημαντικότερα προβλήματα σήμερα

   Η ποιότητα ζωής, λοιπόν, κρίνεται ως υποβαθμισμένη (43%) και ασφυκτική/πιεστική (30%) και μάλιστα σε σύγκριση με την προηγούμενη έρευνα παρουσιάζει ενδιαφέρον ότι μια νέα κατηγορία που προστέθηκε στην τρέχουσα έρευνα, η απάντηση «υποβαθμισμένη» υπερκερνά με μεγάλη διαφορά τη δεύτερη απάντηση «ασφυκτική/πιεστική» που ήταν η κυρίαρχη τότε.

   Το σημαντικότερο πρόβλημα στη χώρα φαίνεται να είναι η ακρίβεια (70%), οι χαμηλοί μισθοί/συνθήκες εργασίας (29%), η υγεία/συνθήκες περίθαλψης εκτός COVID-19 (29%).

   Σε έναν χρόνο από σήμερα, εκτιμάται ότι η κατάσταση της χώρας θα έχει χειροτερεύσει (55%), θα είναι η ίδια (28%), θα έχει βελτιωθεί (15%).

   Η έρευνα επιχειρεί να αποτυπώσει και ένα αίσθημα δυσφορίας που συχνά αναφέρεται και στη δημόσια συζήτηση ως διαπίστωση ότι η «κατάσταση χειροτερεύει». Το 60% των ερωτηθέντων νιώθει ότι η δική του γενιά περνά πιο δύσκολα από εκείνη των γονιών του.

 

III. Εργασιακές συνθήκες

Το κλίμα δυσαρέσκειας και «ασφυξίας» συνεχίζεται και στον εργασιακό τομέα, Το 1/3 (33%) έχει σκεφθεί να παραιτηθεί από την εργασία του τουλάχιστον μία φορά εντός του 2024.

 

   Γιατί; Γιατί δεν είναι ικανοποιημένο σε σχέση με όσα προσφέρει (42%) ή σε σχέση με τα προσόντα του (36%), από τις συνθήκες εργασίας (20%), γιατί δεν υπάρχουν προοπτικές ανέλιξης (15%).

   Το 54% δηλώνει δυσαρεστημένο και πολύ δυσαρεστημένο από τις αποδοχές του και μόλις το 15% ικανοποιημένο και πολύ ικανοποιημένο, ποσοστά που βρίσκονται στα ίδια επίπεδα με τα αντίστοιχα της προηγούμενης έρευνας, κάτι που δείχνει ότι δεν υπάρχει αίσθηση βελτίωσης, παρά τις ονομαστικές αυξήσεις αποδοχών που καταγράφονται στις επίσημες στατιστικές μετρήσεις.

 

IV. Μέτρα κυβερνητικής στήριξης

   Το 77% πιστεύει ότι οι επιδοματικές ενισχύσεις που δόθηκαν το 2023 δεν ικανοποιούν τις ανάγκες του πληθυσμού και το 72% ότι δεν έχει βοηθηθεί από αυτές σε σχέση με την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα και μάλιστα τη στιγμή που η ακρίβεια αποτελεί το σοβαρότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει.

   Σε σύγκριση με την έρευνα της προηγούμενης χρονιάς, στην οποία οι ερωτώμενοι κλήθηκαν να απαντήσουν αν οι επιδοματικές ενισχύσεις εκείνης της περιόδου (για την ενέργεια) είχαν βοηθήσει την οικονομική κατάστασή τους, στη φετινή έρευνα, οι αρνητικές εκτιμήσεις έχουν αυξηθεί (71% τότε).

 

V. Κόστος ζωής και επάρκεια εισοδημάτων

   Άλλη μία αρνητική καταγραφή που συνεχίζεται από την προηγούμενη έρευνα είναι μεταξύ του κόστους ζωής και της επάρκειας των εισοδημάτων. Συγκεκριμένα, το 73% δεν αποταμιεύει, επίπεδο αντίστοιχο του περυσινού.

   Μεταξύ όσων πληρώνουν ενοίκιο, το 80% κρίνει ότι το μίσθωμα είναι υψηλό σε σχέση με το εισόδημά του και μάλιστα καταγράφεται αύξηση 10 μονάδων σε σχέση με την αντίστοιχη ερώτηση στην περυσινή έρευνα δεδομένο που παραπέμπει στην ανάγκη υλοποίησης πρόσθετων παρεμβάσεων.

   Επιπλέον, από το γεγονός ότι το 92% θεωρεί ακριβό το κόστος ενέργειας σε σχέση με το μηνιαίο καθαρό εισόδημά του και το 75% θεωρεί την πολιτική της κυβέρνησης (σ.σ. χρωματιστά τιμολόγια) ως μη επαρκή για την αντιμετώπιση των αποτελεσμάτων της ενεργειακής κρίσης το ενεργειακό κόστος εμφανίζεται μάλλον «δυσβάσταχτο» σε σχέση με το μηνιαίο εισόδημα για την πλειοψηφία.

   To 64% πιστεύει ότι η ενεργειακή μετάβαση θα αυξήσει το κόστος ενέργειας στο μέλλον.

 

VI. Αξιολόγηση δημόσιων πολιτικών

   Την πιο αρνητική αξιολόγηση -λίγο/καθόλου αποτελεσματικές- λαμβάνουν οι πολιτικές στην παιδεία (88%), στην υγεία (87%), στην ασφάλεια (85%), στην κοινωνική πρόνοια (83%), στην οικονομία και στο περιβάλλον (από 76%). Την πιο θετική αξιολόγηση -λίγο/πολύ αποτελεσματικές- έχουν ο τουρισμός (55%) και η  εξωτερική πολιτική (41%)

   Η εμπιστοσύνη στο ΕΣΥ είναι μία ακόμη ανησυχητική ένδειξη, καθώς το 51% δεν έχει εμπιστοσύνη στο Εθνικό Σύστημα Υγείας.

   Το 66% δηλώνει δυσαρεστημένο και πολύ δυσαρεστημένο από το ΕΣΥ και μόλις το 10% ικανοποιημένο και πολύ ικανοποιημένο.

   To 77% θεωρεί -σίγουρα ναι και μάλλον ναι- υψηλό το κόστος που καταβάλλει για την υγεία στην Ελλάδα σε σχέση με το καθαρό μηνιαίο εισόδημά του.

   Το 58% είναι μη ικανοποιημένο -δυσαρεστημένο και πολύ δυσαρεστημένο- από το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα (δημόσια/ιδιωτική εκπαίδευση και ΑΕΙ).

   Μεταξύ όσων έχουν παιδιά, το 84% θεωρεί -μάλλον ναι και σίγουρα ναι- υψηλό το κόστος που καταβάλλει για τη εκπαίδευση στην Ελλάδα.

   Το 49% διαφωνεί και το 45% συμφωνεί με τη δημιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα για τη φοίτηση στα οποία θα καταβάλλονται δίδακτρα.

 

VII. Ελεύθερος χρόνος και διακοπές

   To 48% δεν πήγε διακοπές το καλοκαίρι του 2023, ποσοστό ελαφρώς μειωμένο, βελτιωμένο δηλαδή, σε σχέση με το αντίστοιχο της περυσινής έρευνας, αλλά και πάλι με τον έναν στους δύο ερωτώμενους να δηλώνει αδυναμία πραγματοποίησης καλοκαιρινών διακοπών.

 

Καταληκτικά σχόλια

   Από τα παραπάνω προκύπτει η κυριαρχία απογοήτευσης για τους υλικούς όρους και την ποιότητα ζωής στην Ελλάδα σήμερα και μια κατά βάση αρνητική αξιολόγηση των ασκούμενων δημόσιων πολιτικών. Παράλληλα αναδεικνύεται μη ικανοποίηση για βασικούς πυλώνες της κοινωνικής ζωής και οργάνωσης, όπως το ΕΣΥ και η δημόσια εκπαίδευση, για τους οποίους οι ερωτώμενοι απαντούν ότι οι υπηρεσίες που απολαμβάνουν δεν είναι ικανοποιητικές την ώρα που ήδη αισθάνονται ότι καταβάλλουν δυσανάλογα με το εισόδημά τους κόστη για αυτές.      

   Αυτές οι συνθήκες που αποτυπώνονται στην συγκεκριμένη έρευνα, αν διαβαστούν από κοινού και με άλλες που έχουν πραγματοποιήσει το ΕΝΑ και η Prorata τα προηγούμενα χρόνια αλλά και σχετικά πρόσφατα, αντανακλούν μια ευρύτερη τάση αποσυνοχής που εδράζεται σε υλικούς όρους και μετουσιώνεται σε κρίση ευρύτερη κρίση εμπιστοσύνης της κοινωνίας προς τους θεσμούς της.

Βαρυσήμαντη συνέντευξη του Γιάννη Αλεξάκη

  

Ο δικηγόρος Γιάννης Αλεξάκης, βετεράνος στις μάχες των δικαιωμάτων των Ψυχικά Πασχόντων και μαχόμενο μέλος της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές όσο αυτή λειτουργούσε.

  Ο συνήγορος στα μετερίζια των παθών της Ψυχικής Υγείας και μαχόμενος δικηγόρος Γιάννης Αλεξάκης πάντοτε μας βοηθά με το να εκλαϊκεύει τις σύνθετες νομικές έννοιες και να αποκαλύπτει τις κρυφές πτυχές τους και έτσι να μπορούμε να λαμβάνουμε τα μέτρα μας. Θυμίζουμε ότι ο Ιωάννης Αλεξάκης ως μέλος -της ουσιαστικά καταργημένης πια- Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές είχε προστρέξει με την υπεύθυνη νομικά στάση του σε πλείστες περιπτώσεις προσφυγών από πάσχοντα πρόσωπα. 

  Έτσι ο σύλλογός μας η ΚΟΦιΨΥ, ζητά την ενεργοποίηση του άρθρου 7 του ν. 4461/2017, για τη σύσταση επταμελών Επιτροπών Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ληπτών Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας σε κάθε Περιφερειακή Διοίκηση Τομέων Ψυχικής Υγείας (Πε.Δι.Το.Ψ.Υ.), για την εποπτεία και τον έλεγχο της προστασίας των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια.

  Αφορμή της συνέντευξης είναι οι συνέπειες της απόφασης του υπουργού υγείας για την συγχώνευση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε έναν ενιαίο φορέα. Εμείς ως ΚΟΦΙΨΥ γνωρίζουμε καλά ότι υποβαθμίζονται διαρκώς οι εναπομείνασες μονάδες, αδυνατώντας λόγω της υποστελέχωσης και της υποχρηματοδότησης να προσφέρουν καλές και ποιοτικές υπηρεσίες προς τους/ις πάσχοντες/ουσες. 

   Επίσης η κατάργηση των υπαρχουσών δομών οδηγεί σε αδιέξοδο τις διαρκώς ογκούμενες λαϊκές ανάγκες για περίθαλψη αποκλείοντας τα πρόσωπα που βρήκαν στήριξη και ανακούφιση σε αυτές τις δομές.

 

~~~ 

 Η συνέντευξη*

Κύριε Αλεξάκη, αρχίζοντας την κουβέντα μας, θα ήθελα να σας ρωτήσω πως αποφασίσατε να ασχοληθείτε με ένα τόσο ευαίσθητο θέμα όπως είναι η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών ατόμων;

   Κάποια στιγμή κατά την άσκηση της δικηγορίας, εντελώς τυχαία, ήρθα σε επαφή με ψυχικά ασθενείς. Σύντομα διαπίστωσα ότι οι ψυχικά ασθενείς είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι, και γι’ αυτό εκμεταλλεύσιμοι. Το κοινωνικό στίγμα δε, που τους ακολουθεί από τη στιγμή της διάγνωσης της νόσου και καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, ή όπως οι ίδιοι οι ασθενείς λένε: «μια φορά τρελός, πάντα τρελός», καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται από το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας, την εξουσία και τις Αρχές. Τολμώ να πω, ότι ανάλογη αντιμετώπιση έχουν και από αρκετούς επαγγελματίες της κυρίαρχης ψυχιατρικής πρακτικής, της στενά βιολογικής και άκρως κατασταλτικής. Διαπίστωσα, επίσης, την κατάφωρη καταπάτηση των ατομικών τους δικαιωμάτων ακόμη και εκείνων που χαρακτηρίζονται βασικά δικαιώματα, όπως είναι λ.χ. η στέρηση της προσωπικής ελευθερίας, οι αναγκαστικές καθηλώσεις που ανερυθρίαστα αποκαλούνται «ιατρικές πράξεις», η στέρηση της ελεύθερης επικοινωνίας, αλλά και της ικανότητας για δικαιοπραξία κ.ά. Και να σκεφτείτε, πως υποβάλλονται σ’ όλες αυτές τις στερήσεις πάντα στο όνομα της «θεραπείας» τους. Διαπιστώνοντας, λοιπόν, την τραγική θέση των ψυχικά ασθενών στην ελληνική κοινωνία, θέλησα να σταθώ πλάι τους, μαζί με άλλες αλληλέγγυες ομάδες, για την προάσπιση των δικαιωμάτων τους. Νομίζω πως το λειτούργημά μου ως δικηγόρου βρήκε μια νέα προοπτική, απαλλαγμένη ίσως από ορισμένες αρνητικές πτυχές της ενεργού δικηγορικής δράσης σε άλλους τομείς.

  Έχοντας παρακολουθήσει τις δημοσιεύσεις σας, έχω διαπιστώσει ιδιαίτερη ευαισθησία στο θέμα της ακούσιας νοσηλείας και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι ψυχικά ασθενείς στη χώρα μας.

  Πράγματι, η ακούσια νοσηλεία, δηλαδή η στέρηση της ελευθερίας και στη συνέχεια η αναγκαστική θεραπεία, είναι μία εξαιρετικά τραυματική εμπειρία για τους ψυχικά πάσχοντες. Είναι αλήθεια ότι, αρκετές φορές η ακούσια νοσηλεία επιβάλλεται από τις συνθήκες. Ωστόσο, κάποιες φορές χρησιμοποιείται από τους οικείους του πάσχοντα ως μέσον χειραγώγησης, εκμετάλλευσης ή και εκδίκησης. Όμως, η διαδικασία με την οποία υλοποιείται η ακούσια εξέταση και νοσηλεία, παρά τις εκάστοτε πομπώδεις εξαγγελίες των αρμοδίων υπουργών αλλά και τις αναφορές στο νόμο περί σεβασμού της προσωπικότητας του ψυχικά πάσχοντα, καταπατά βάναυσα τα ατομικά του δικαιώματα και αντιμετωπίζεται σαν εγκληματία του κοινού ποινικού δικαίου, αφού η όλη διαδικασία υλοποιείται από τις αστυνομικές αρχές. Για να καταλάβετε τι ακριβώς εννοώ επιτρέψτε μου να σας περιγράψω εν συντομία τις συνθήκες με τις οποίες υλοποιείται η εισαγγελική εντολή περί ακούσιας εξέτασης και νοσηλείας: ο ασθενής αναζητείται από τις αστυνομικές αρχές, αν δεν υπάρχει διαθέσιμο περιπολικό για την μεταφορά του στο εφημερεύον νοσοκομείο, προσάγεται στο αστυνομικό τμήμα, όπου κρατείται στο κρατητήριο μέχρις ότου βρεθεί διαθέσιμο περιπολικό, στη συνέχεια με περιπολικό και συνοδεία αστυνομικών οδηγείται στο ψυχιατρικό νοσοκομείο. Αντιλαμβάνεστε πόσο επιβαρύνει η διαδικασία αυτή την ήδη βεβαρημένη ψυχική υγεία του ασθενούς; Ας μην αναφερθώ στις συνθήκες που βιώνει ο ψυχικά ασθενής που νοσεί σε νησί και πρέπει να μεταφερθεί ακούσια σε νοσοκομείο των Αθηνών.

Και όπως είπε ένας φίλος και συνάδελφος, η ψυχική πάθηση είναι η μόνη ασθένεια που απαιτεί να συνοδεύεται ο ασθενής από δικηγόρο. Δυστυχώς.

   Σε σχέση με την ψυχιατρική μεταρρύθμιση που συζητείται έντονα, τι έχετε να πείτε;

   Πρέπει να γίνουν πολλά βήματα ακόμα για να μπορούμε να μιλάμε για ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Η ψυχιατρική που ονειρευόμαστε απέχει πολύ από το σήμερα. Σε ένα σύστημα που παράγει διαρκώς «περιττούς» ανθρώπους ο ψυχικά ασθενής είναι ένας άρρωστος χωρίς δικαιώματα και ενδιαφερόμαστε κυρίως για την καταστολή του συμπτώματός του και όχι για τη σωστή του ανάγνωση. Ονειρευόμαστε μια ψυχιατρική που δεν αποκλείει ούτε τιμωρεί τον ασθενή αλλά τον κατανοεί και τον στηρίζει. Πως πρέπει να δεις τον ασθενή συνολικά, ως Όλο. Να έχει κατοικία, απασχόληση, εισόδημα, όπως έχουν αναφερθεί πολλοί προοδευτικοί ψυχίατροι, όπως λ.χ. ο Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου κ.ά. Μάλιστα, σε ομιλία του ο ψυχίατρος Γιώργος Κοκκινάκης, είχε αναφέρει:

  «Τα τελευταία 30 χρόνια δεν υπάρχει πιο χρησιμοποιημένη λέξη από τον όρο ψυχιατρική μεταρρύθμιση και δεν υπάρχει λέξη με μεγαλύτερη αμφισημία η και πολυσημία. Στη δεκαετία του '80 μετά το σκάνδαλο της Λέρου όπου απεκαλύφθη το Βατερλό της Ελληνικής ψυχιατρικής και των ψυχιάτρων ήταν δύσκολο -πολύ δύσκολο- να πάρει κανείς θέση υπέρ της κρατούσας ψυχιατρικής και ενάντια στην ανάγκη μεταρρύθμισης. Έτσι όλοι τοποθετήθηκαν στην πλευρά της μεταρρύθμισης. Πώς εννοούσαμε και πως εξακολουθούμε να εννοούμε όμως εμείς την ψυχιατρική μεταρρύθμιση; Με απλά λόγια: Όταν λέμε ψυχιατρική μεταρρύθμιση εννοούμε τη δημιουργία κοινοτικών δομών σε κάθε ψυχιατρικό τομέα, που θα αντικαταστήσει τη μονόπλευρη και ατελέσφορη αντιμετώπιση της ψυχικής νόσου με μία ολιστική αντιμετώπιση και με μία συνολική φροντίδα, που δεν θα εξαντλείται σε μία καλή φαρμακευτική η ψυχοθεραπευτική αγωγή αλλά θα περιλαμβάνει και την μέριμνα για το πώς θα ζήσει ο άρρωστος άνθρωπος, με τι εισόδημα, τι εργασία, τι δικαιώματα κλπ. Το πλέγμα κοινοτικών δομών σε κάθε ψυχιατρικό τομέα χωρίς δικαίωμα παραπομπής έχει καθήκον να αντιμετωπίζει κάθε ψυχιατρικό αίτημα χωρίς παραπομπές, χωρίς επιλογές. Αλλά επειδή το ουσιαστικό υποκείμενο κάθε νέας συμπεριφοράς είναι ο άνθρωπος, εδώ είναι το πρόβλημα. Ο όρος ψυχιατρική μεταρρύθμιση μπορεί να είναι και παραπλανητικός καλύτερα έπρεπε να λέγαμε μεταρρύθμιση της ψυχιατρικής, αλλαγή της ψυχιατρικής, αλλαγή του ψυχιατρικού επιστημονικού υποδείγματος, αλλαγή δηλαδή του ψυχιατρικού σκέπτεσθαι και του ψυχιατρικού πράττειν».

   Πιστεύετε δηλαδή ότι στη χώρα μας δεν παρέχεται η δέουσα προσοχή και φροντίδα, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζονται οι ψυχικά ασθενείς ως πολίτες β’ κατηγορίας;

   Δυστυχώς, όπως σας ανέφερα και στην αρχή της συζήτησής μας, το στίγμα καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι ψυχικά πάσχοντες από το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας, την εξουσία, τις Αρχές και από ορισμένους επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

   Πράγματι, παρά τα τόσα συνέδρια και ημερίδες που συχνά πραγματοποιούνται με θέμα το στίγμα και τα δικαιώματα των ατόμων με ψυχιατρική εμπειρία, οι ψυχικά ασθενείς συμβαίνει να αντιμετωπίζονται ως πολίτες β’ κατηγορίας. Εννοείται πως συμβαίνει αυτό, όπως υπάρχει ρατσισμός σε τόσα θέματα, έτσι υπάρχει ακόμα έντονος ρατσισμός και απέναντι σε άτομα με ψυχικές νόσους.

   Άλλωστε, προς αυτή την κατεύθυνση ωθεί τον ψυχικά ασθενή, όπως προανέφερα, και η κρατούσα ψυχιατρική, στενά βιολογική και άκρως κατασταλτική.

   Αλλά και η δικαιοσύνη αντιμετωπίζει, υπό το πρίσμα του στίγματος, του ψυχικά ασθενείς ως πολίτες β’ κατηγορίας. Ενδεικτικά να σας πω, ότι οι δίκες που αφορούν την ακούσια νοσηλεία προβλέπεται από το νόμο να συζητηθούν σε σύντομο χρονικό διάστημα από τον εγκλεισμό, ωστόσο προσδιορίζονται να συζητηθούν μήνες αργότερα. Η συζήτηση της υπόθεσης δε γίνεται κατά κανόνα ενώπιον δικαστή, που απασχολείται με αρμοδιότητες ανακριτού, επιφορτισμένου με πληθώρα σοβαρών ποινικών υποθέσεων. Μάλιστα πολλές φορές η δίκη γίνεται ενώ ο ασθενής έχει λάβει ήδη εξιτήριο. Το χρονικό διάστημα των μηνών που μεσολαβεί μέχρι την έκδοση της απόφασης, ο ασθενής παραμένει παράνομα ακούσια νοσηλευόμενος.

   Διακρίνω μια απογοήτευση στα λόγια σας. Πώς πιστεύετε ότι αντιμετωπίζεται η ψυχική υγεία από τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες;

   Θα μου επιτρέψετε να αναφερθώ στη σημερινή πολιτική ηγεσία, η οποία λειτουργεί πελατειακά, και μεθοδικά αποσκοπεί στην απεξάρθρωση του δημόσιου χαρακτήρα της υγείας εν γένει και την πλήρη ιδιωτικοποίησή της. Η υποστελέχωση και υποχρηματόδοτηση των δημόσιων ψυχιατρείων και νοσοκομείων, οδηγεί προς αυτή την κατεύθυνση, Δυστυχώς, ναι, πολλοί είναι εκείνοι που βλέπουν την ψυχική υγεία ως κόστος και εμπόρευμα.

   Να σημειώσω εδώ ότι φτωχοποίηση της χώρας μας, οι κακές συνθήκες διαβίωσης, η ανεργία κ.λ.π., παίζουν το ρόλο του «κοινωνικού προδρόμου της τρέλας», όπως έχει λεχθεί. Και είναι αλήθεια, η ψυχική υγεία πολλών συμπολιτών μας, είναι προφανές, έχει επιβαρυνθεί και χωρίς κοινοτικές δομές θα δημιουργηθεί σοβαρό ζήτημα.

   Ήδη η χώρα μας έχει μετατραπεί, για κοινωνικούς και οικονομικούς λόγους σε μια αγχώδη και καταθλιπτική χώρα για να ζει κάποιος. Κι αυτό διότι, σύμφωνα με μελέτη που στηρίχθηκε σε στοιχεία της Eurostat, έδειξε πως η χώρα μας είναι πρωταθλήτρια στον άγχος, ενώ την ίδια ώρα βρίσκεται ανάμεσα στις 10 χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά καταθλιπτικών.

   Τι έχετε να πείτε για το νομοσχέδιο σχετικά με τις αλλαγές επίκεινται στις Υπηρεσίες ψυχικής υγείας και απεξάρτησης;

   Το νέο νομοσχέδιο, επιτρέψτε μου να πω, είναι αόρατο προς το παρόν. Κι αυτό διότι τα κείμενα που διακινούνται εν είδει νομοσχεδίου, προέρχονται από σκόπιμες διαρροές του υπουργείου υγείας, ενδεχομένως για να διαπιστωθούν τυχόν αντιδράσεις των εμπλεκομένων. Εν πάση περιπτώσει, το νομοσχέδιο αυτό, που είναι εντελώς γραφειοκρατικό και κατ΄ ευφημισμό αναφέρει στον τίτλο του «ολοκλήρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης», συνοπτικά θα σας πω, για να αναφερθώ στον τομέα μου, ότι ακολουθεί τη συνήθη τακτική που σας προανέφερα, δηλαδή παρότι στο πρώτο άρθρο του νομοσχεδίου γίνεται και πάλι επίκληση του σεβασμού των δικαιωμάτων και των αναγκών των ψυχικά ασθενών, όμως, σε κανένα άλλο σημείο του νομοσχεδίου δεν αναφέρεται, ούτε προβλέπεται κάτι σχετικό με τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών. Απουσιάζει παντελώς οποιαδήποτε πρόβλεψη, έστω λεκτική, όπως μέχρι τώρα γινόταν, συμμετοχή των «ληπτών των υπηρεσιών ψυχικής υγείας» στα διοικητικά όργανα που προβλέπει το νομοσχέδιο.  Περαιτέρω, ούτε στην ουσιαστική βελτίωση των δομών ψυχικής υγείας για τη θεραπεία των ψυχικά πασχόντων αποσκοπεί. Επιπλέον, να επισημάνω ότι, ενώ με το εν λόγω σχέδιο νόμου προβλέπεται το κλείσιμο των ψυχιατρείων «ΨΝΑ Δαφνί», του ΨΝΑ Θεσσαλονίκης, ωστόσο, η μη ύπαρξη ενός ολοκληρωμένου δικτύου κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, είναι βέβαιο, θα απεξαρθρώσει τις παρεχόμενες σήμερα υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα νομοσχέδιο απορρύθμισης και απεξάρθρωσης τόσο των υπηρεσιών ψυχικής υγείας όσο και της απεξάρτησης. Κατά την άποψη μου, λαμβάνοντας υπόψη το σημερινό «μαρασμό» των δημόσιων νοσοκομείων και του ΕΣΥ γενικότερα, που μεθοδικά οδήγησε η σημερινή κυβέρνηση, το νομοσχέδιο αυτό συνιστά τον προπομπό της πλήρους ιδιωτικοποίησης της ψυχικής υγείας.

~~~

 

«Ψυχιατρική «θεραπεία»

Επισκέπτης,

σε δοκιμασία επιβίωσης,

σε «ήσυχο δωμάτιο».

Μόλις που ακούγονται

οι χτύποι της «καρδιάς του τέρατος»,

Ν' ανοίγουν

σκοτεινές ρωγμές στο λευκό φως της μέρας.

 

Αδυνατώ να συντονίσω το βήμα μου,

Να κλείσω τα μάτια.

Σαν να μην υπήρξε το χθες,

και το σήμερα είν’ ακατάληπτο.

Κείτομαι τώρα, εδώ,

Στο κέντρο του δωματίου,

Καθηλωμένος.

Ασάλευτος.

Συνομιλώ το αδιέξοδο,

Με απροσπέλαστους συγκλίνοντες τοίχους.

Γιάννης Αλεξάκης 

~~~

Παραπομπές - Αναφορές με τον Γ. Αλεξάκη

Γιάννης Αλεξάκης: Για την με σεβασμό στα δικαιώματα, μεταφορά ασθενών με πρόβλημα Ψ.Υ.

Το ζήτημα των Δικαιωμάτων 

Τα δικαιώματα των Ψυχικά Ασθενών - Η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πρόληψης των βασανιστηρίων

 

Συναφείς Παραπομπές - Αναφορές

Ευτύχης Φυτράκης: Η ακούσια ψυχιατρική νοσηλεία

 ~~~

  * Αναδημοσιεύουμε την συνέντευξη που παραχώρησε ο δικηγόρος Ιωάννης Αλεξάκης,  στην κα Ελισάβετ Σταματίου και που δημοσιεύτηκε στον έγκριτο ιστοχώρο peristerilife.gr πριν από λίγο καιρό. Οι υπογραμμίσεις είναι δικές μας.

Παρέμβαση στο ΨΝΑ

   Αγαπητοί/ές φίλες/οι της ΚΟΦιΨΥ,

αναδημοσιεύουμε την δραματική ανακοίνωση

του Ενιαίου Συλλόγου Εργαζομένων Ψ.Ν.Α.,

για την Μονάδα Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης του ΨΝΑ "Εντροπία":

ΑΝΟΙΧΤΟ ΚΑΛΕΣΜΑ 

 ΣΤΟΥΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥΣ ΓΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ 

ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ 

ΤΗΝ ΑΝΤΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ 

ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΨΝΑ, ΕΝΤΡΟΠΙΑ

 

ΔΕΥΤΕΡΑ 10:30 π.μ 

ΕΝΙΑΙΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ Ψ.Ν.Α
Χαϊδάρι 29/3/2024 Aρ. Πρωτ: 40

   Ντρέπεται και η ντροπή για τις αντιεπιστημονικές αποφάσεις που λαμβάνει το ΔΣ του ΨΝΑ, την ώρα που σύσσωμη η επιστημονική κοινότητα του ΨΝΑ έχει τοποθετηθεί. Και όλα αυτά στο όνομα της εκπόρευσης των χρημάτων από το Ταμείο Ανάκαμψης, τα ψίχουλα που δόθηκαν προεκλογικά για ασθενείς και εργαζόμενους με ημερομηνία λήξης!
   Με την απόφαση του ΔΣ του ΨΝΑ με ΑΔΑ 6Ω7Γ469Η5Ω-Θ7Φ εγκρίνεται: 

«1. Α) Η μεταστέγαση των φιλοξενουμένων του οικοτροφείου ΕΝΤΡΟΠΙΑ από το μισθωμένο κτίριο επί της οδού Κύπρου 57, Χαϊδάρι, στο μισθωμένο κτίριο στο Δήμο Φυλής επί των οδών Κρυστάλλη 16 και Φαβιέρου 10, Ζεφύρι. 

Β) Τη μεταστέγαση των φιλοξενουμένων του ξενώνα ΝΕΦΕΛΗ, από το κτίριο Διαδρομή εντός ΨΝΑ, στο μισθωμένο κτίριο επί της οδού Κύπρου 57, Χαϊδάρι, που στεγαζόταν το οικοτροφείο ΕΝΤΡΟΠΙΑ. 

2. Την υλοποίηση της παρούσας έως την 30η Απρίλιου 2024».
   Για την απόφαση αυτή, όπου μειοψήφησε με την αντίθεσή του μόνο ο εκλεγμένος στο ΔΣ του ΨΝΑ εκπρόσωπος των εργαζομένων, έχουν καταθέσει ενστάσεις η Επιστημονικά Υπεύθυνη του οικοτροφείου ΕΝΤΡΟΠΙΑ, Διευθύντρια Ψυχίατρος και Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΨΝΑ, σύσσωμη η θεραπευτική – πολυκλαδική ομάδα, συγγενείς/δικαστικοί συμπαραστάτες των ενοίκων, ενώ έχει γνωμοδοτήσει αρνητικά το Επιστημονικό Συμβούλιο του ΨΝΑ καθώς και η επιτροπή έρευνας του κτηρίου στο Δήμο Φυλής για την καταλληλότητα του χώρου για να αποτελέσει ΜΨΑ, για να φιλοξενήσει ψυχικά πάσχοντες με στόχο την ένταξή τους στην κοινότητα και την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση των ενοίκων. Για όλα τα παραπάνω η Διοίκηση και το ΔΣ του ΨΝΑ «σφυρίζουν αδιάφορα», λαμβάνοντας επικίνδυνες αποφάσεις και μάλιστα με την απειλή ότι το έργο και οι θέσεις εργασίας θα χαθούν και με εντέλλεσθε σε προσωπικό και ενοίκους! Έργο που οι ίδιοι με την καθοριστική συμβολή της Κυβέρνησης της ΝΔ και των προηγούμενων κυβερνήσεων, έχουν φροντίσει να έχει ημερομηνία λήξης!
   Και επειδή η επικινδυνότητά τους δεν έχει όριο φρόντισαν να «ντύσουν» και δήθεν επιστημονικά την απόφασή τους αυτή. Ισχυρίζονται, όπως παραθέτει και η Επιστημονικά Υπεύθυνη – Διευθύντρια Ψυχίατρος, του Οικοτροφείου ΕΝΤΡΟΠΙΑ: «ότι οι ένοικοι του οικοτροφείου Εντροπία είναι άτομα πάσχοντες με νοητική υστέρηση, οι οποίοι δεν έχουν εξόδους και, στην περίπτωση που πραγματοποιηθεί κάποια, αυτή γίνεται με όχημα. Αυτό ΔΕΝ ΙΣΧΥΕΙ. Οι ένοικοι του οικοτροφείου είναι άτομα με βαρύ αυτισμό και νοητική υστέρηση, στον εξατομικευμένο θεραπευτικό σχεδιασμό των οποίων προβλέπονται έξοδοι οι οποίες πραγματοποιούνται πεζή με τη συνδρομή του προσωπικού ή των οικείων (συγγενείς/ δικαστικοί συμπαραστάτες) σε τακτικά διαστήματα μέσα στην εβδομάδα. 

   Στα 15 χρόνια λειτουργίας του Ειδικού Οικοτροφείου οι ένοικοι έχουν ενταχθεί - προσαρμοστεί στη γειτονιά (βόλτες στα πάρκα, καφενεία, ταβέρνες, ζαχαροπλαστεία, κομμωτήριο, εκκλησία, σούπερ μάρκετ), καθώς και στην ευρύτερη κοινότητα του Χαϊδαρίου μέσω ποικίλων δράσεων, όπως το Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης ΑΜΕΑ του δήμου Χαϊδαρίου. Με αυτό τον τρόπο ενθαρρύνεται η δημιουργία κοινωνικών επαφών, βελτιώνεται η λειτουργικότητά τους και παράλληλα μειώνεται η απομόνωσή τους, που είναι γνωστό χαρακτηριστικό του αυτισμού. Οι δεσμοί με την Κοινότητα της περιοχής είναι ισχυροί μετά από πολύ προσπάθεια και κόπο που έχει καταβληθεί στην πάροδο των χρόνων από όλη τη θεραπευτική ομάδα. Εξάλλου, αυτό ήταν και το βασικό επιχείρημα για να υπάρξει το οικοτροφείο από το 2009 και να μετακινηθούν οι ένοικοι στην κοινότητα (μέχρι τότε ήταν για πολλά έτη σε χρόνιο τμήμα του ΨΝΑ)».
  Αυτά είναι «ψιλά γράμματα» για την Διοίκηση του ΨΝΑ όσο κι αν ευαγγελίζονται έννοιες όπως η αποασυλοποίηση, όσο κι αν βγάζουν κορώνες ότι ενδιαφέρονται για τους ψυχικά πάσχοντες. Η πραγματικότητα τους διαψεύδει για ακόμη μια φορά! Την ίδια αδιαφορία άλλωστε έδειξαν και στην γνωμοδότηση της «Επιτροπής Ελέγχου κτηρίου στη Φυλή για τη δημιουργία Οικοτροφείου για άτομα έως 65 ετών με σοβαρές ψυχικές διαταραχές και σοβαρά προβλήματα», μιας επιτροπής που η ίδια η Διοίκηση του ΨΝΑ όρισε και που επιστημονικά και διερευνώντας όλους τους παράγοντες, όπως όφειλε, γνωμοδότησε αρνητικά και το κτήριο δεν είναι κατάλληλο να χρησιμοποιηθεί για στεγαστική Μονάδα Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης, αφού όπως προκύπτει από την αιτιολογική έκθεση της επιτροπής δεν είναι σε θέση να εξυπηρετήσει βασικές ανάγκες των ενοίκων είτε αφορά άτομα έως 65 ετών με ψυχικές διαταραχές και σοβαρά προβλήματα, είτε άτομα με βαρύ αυτισμό και νοητική υστέρηση, που για το ΔΣ και την Διοίκηση του ΨΝΑ, μάλλον οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν καν ανάγκες αφού όπως ισχυρίζονται δεν μετακινούνται καν.
   Ο Ενιαίος Σύλλογος Εργαζομένων ΨΝΑ καταδικάζει την απόφαση του ΔΣ του ΨΝΑ και απαιτεί άμεση ανάκληση της αντιεπιστημονικής και επικίνδυνης απόφασης για ένα τόσο ευαίσθητο κομμάτι πληθυσμού! Ως υγειονομικοί και ειδικοί ψυχικής υγείας δεν θα επιτρέψουμε αυτή την αυθαιρεσία!

 Για το Δ.Σ

Ο Πρόεδρος	Ο Γραμματέας
Δημουλάς Θωμάς	Καλαρίτης Σταύρος

Ψυχική ασθένεια, ευγονική και σωματικές θεραπείες*

 

  Αναδημοσίευση**

 

   Η βιαιότητα των σωματικών θεραπειών στις οποίες υποβάλλονταν οι ψυχικά ασθενείς το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, αλλά και ο τρόπος που αυτές αναπτύχθηκαν, μέσω πειραματισμού στην ουσία σε χιλιάδες έγκλειστους μέσα στα ψυχιατρεία, δεν μπορεί να μην ειδωθεί σε συνάρτηση με το κίνημα της ευγονικής που αναπτύχθηκε την ίδια περίοδο σε διάφορες χώρες ξεκινώντας από την αμερική. Οι ιδέες της ευγονικής, οι οποίες υποστήριζαν ότι ευφυΐα, ψυχικές ασθένειες αλλά και εγκληματικότητα, αλκοολισμός και άλλοι «εκφυλισμοί» ήταν γενετικά αποτυπωμένοι και άρα κληρονομικά αναπαραγόμενοι, αναπτύχθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα και μπαίνοντας στον 20ο, άρχισαν να διαδίδονται περισσότερο και να δίνουν το πάτημα για συγκεκριμένες πρακτικές και νόμους. 

 

  Γιατροί, ανάμεσά τους και πολλοί ψυχίατροι και ψυχολόγοι, ακαδημαϊκοί, δικηγόροι, ιδιοκτήτες επιχειρήσεων, μέλη πάμπλουτων γνωστών οικογενειών και άλλοι μέσω της εργασίας, της κοινωνικής τους επιρροής αλλά και οργανώσεων που δημιούργησαν γι’ αυτό το σκοπό (βλέπε π.χ. την American Eugenics Society), προωθούσαν αλλά και πίεζαν για την εφαρμογή νομοθετικών ρυθμίσεων για την προστασία της «υγιούς γονιδιακής εξέλιξης» του πληθυσμού από τους «ελαττωματικούς», όπως διαχωρισμούς πληθυσμών, περιορισμούς σε γάμους, στείρωση, μέχρι και ευθανασία [1].

  Στην Αμερική κι ενώ ήδη υπήρχαν σε διάφορες περιοχές νόμοι που απαγόρευαν το γάμο μεταξύ συγκεκριμένων ομάδων, πρώτη η πολιτεία της Indiana το 1907 και μέσα σε μία δεκαετία άλλες τριάντα περίπου πολιτείες, θεσμοθέτησαν την αναγκαστική στείρωση συγκεκριμένων πληθυσμών μεταξύ αυτών και των ψυχικά ασθενών. 

   Μέσω της στείρωσης των ψυχικά ασθενών ο «υγιής» πληθυσμός θα προστατευόταν από είδη ψυχικών ασθενειών που, από τους υπέρμαχους της ευγονικής, θεωρούνταν κληρονομικά. Μέχρι το 1950 υπάρχουν καταγεγραμμένες [2] τουλάχιστον 26.000 αναγκαστικές στειρώσεις ψυχιατρικών ασθενών, στις πολιτείες που τις θεσμοθέτησαν. Πέραν της στείρωσης σε πολλά ψυχιατρικά ιδρύματα, γιατροί εφάρμοζαν διάφορους τύπους «έμμεσης» ευθανασίας όπως για παράδειγμα στο ίδρυμα Lincoln, Ill., όπου τάιζαν τους νέους ασθενείς με γάλα από φυματικές αγελάδες, θεωρώντας πως όσοι ήταν γονιδιακά δυνατοί θα ήταν προστατευμένοι... 

   Η άλλη χώρα στην οποία αναπτύχθηκαν σε τόσο μεγάλο βαθμό οι ιδέες της ευγονικής και κατάφεραν να φτάσουν σε ένα εντελώς διαφορετικό επίπεδο, ήταν η ναζιστική γερμανία. Είναι γνωστά τα «μέτρα» που πήραν οι ναζί για να «προφυλάξουν» τη φυλετική καθαρότητα των άριων Γερμανών από Εβραίους, τσιγγάνους, ανάπηρους, ψυχικά ασθενείς, κρυφούς ομοφυλόφιλους, κομμουνιστές, φυματικούς, ζητιάνους, άστεγους, πόρνες, αλκοολικούς και αρκετούς άλλους, μέτρα που ξεκίνησαν από στείρωση και ευθανασία σε νοσοκομεία και ψυχιατρεία, προχώρησαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και κορυφώθηκαν στα στρατόπεδα εξόντωσης και στους θαλάμους αερίων. 

   Οι ιδέες της ευγονικής στη Γερμανία ήταν ανεπτυγμένες από τις αρχές του 1920. Τότε γίνεται και η έκδοση του βιβλίου Die Freigabe der Vernichtung Lebensunwerten Lebens (δηλαδή: νομιμοποίηση για την εξόντωση της ζωής που δεν αξίζει να τη ζει κανείς) από τον ψυχίατρο Alfred Hoche μαζί με τον Karl Binding, βιβλίο που υποστηρίζει την ευθανασία για τους ψυχικά ασθενείς και επηρέασε με πολύ άμεσο τρόπο το πρόγραμμα ευθανασίας για ψυχικά ασθενείς (πρόγραμμα Τ-4) των ναζί. Οι Γερμανοί ευγονιστές βέβαια, έλαβαν μεγάλη βοήθεια από τους Αμερικάνους ομοϊδεάτες τους. Ένα παράδειγμα είναι το Rockefeller Foundation που ήδη βοηθούσε στη χρηματοδότηση ερευνών στην Αμερική και έδωσε μεγάλη χρηματοδότηση στα γερμανικά προγράμματα ευγονικής (τις δεκαετίες ’20 και ’30) όπως το Kaiser Wilhelm Institute (το οποίο περιελάμβανε και τομέα ψυχιατρικής) που έγινε το κύριο κέντρο ευγονικής έρευνας, αλλά και το πρόγραμμα ευγονικής στο οποίο δούλευε ο Josef Mengele [3] πριν το Άουσβιτς. Η εξόντωση των ψυχικά ασθενών στη ναζιστική Γερμανία ξεκίνησε από τα ψυχιατρικά νοσοκομεία, μέσα στα οποία στήθηκαν θάλαμοι αερίων και κρεματόρια.

 

   Μέχρι και το 1941 ήταν υπό τη διαχείριση των ψυχίατρων οι οποίοι, για να μειώσουν τον πληθυσμό στα νοσοκομεία τους, εκτός από την «τυπική» ευθανασία, πολλές φορές υπέβαλαν τους ασθενείς σε πολλαπλά ηλεκτροσόκ με στόχο να τους σκοτώσουν:

«Είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό πόσο κοινότοπο ήταν το πρόγραμμα. Το 1941, το ψυχιατρικό ίδρυμα του Χάνταμαρ γιόρτασε την αποτέφρωση του δεκάκις χιλιοστού ασθενή του με μια ειδική τελετή, όπου όλοι οι συμμετέχοντες –γραμματείς, νοσοκόμοι, ψυχίατροι– κεράστικαν ένα μπουκάλι μπίρα για την περίσταση.» [4] Όταν στα μέσα του 1941 το πρόγραμμα ευθανασίας σταμάτησε επισήμως λόγω των αντιδράσεων συγγενών των ψυχικά ασθενών και εκκλησιαστικών αντιπροσώπων, οι διευθυντές των νοσοκομείων συνέχισαν τις ευθανασίες με άλλα μέσα: υπέβαλλαν τους ασθενείς που θεωρούσαν ότι έπρεπε να πεθάνουν σε διαιτολόγιο χωρίς λίπη και βιταμίνες με σκοπό να πεθάνουν από την πείνα ή χορηγούσαν στους ασθενείς συγκεκριμένα φάρμακα με σκοπό να τους σκοτώσουν. Μέσα σε εφτά μόλις χρόνια, από το 1939 μέχρι το 1946 δολοφονήθηκαν τουλάχιστον 270.000 ψυχικά ασθενείς. 

   Και άλλες χώρες εφάρμοσαν διάφορους τύπους ευγονικής, ενώ σε άλλες παρά την υιοθέτηση της από γιατρούς και άλλους, δεν πέρασαν νομοθετικές ρυθμίσεις. Στη Μεγάλη Βρετανία για παράδειγμα, παρά τις πολλές και επαναλαμβανόμενες προτάσεις για εφαρμογή νομοθεσίας για ακούσια ή εθελοντική στείρωση ψυχικά ασθενών, ο αρμόδιος φορέας του υπουργείου υγείας δε δέχτηκε να τη θεσμοθετήσει. Ωστόσο παρά τις προειδοποιήσεις στους γιατρούς των ψυχιατρείων ότι η στείρωση ψυχικά ασθενών για λόγους ευγονικής ακόμα και με τη συναίνεση του ασθενή ή των συγγενών του ήταν παράνομη, αρκετοί ήταν οι γιατροί που την εφάρμοζαν παρόλα αυτά.

 

   Οι προτάσεις και οι πιέσεις συνεχίστηκαν και έφτασαν κοντά στη θεσμοθέτησή της, μέχρι που ο ναζιστικός νόμος που εισήγαγε τη στείρωση για ψυχικά ασθενείς και άλλες ομάδες το 1934 στη Γερμανία, έστρεψε εφημερίδες και κοινή γνώμη ενάντια στην εφαρμογή της και η νομοθεσία εγκαταλείφτηκε οριστικά.

[1] Ένα παράδειγμα είναι ο Alexis Carrel, Γαλλοαμερικανός χειρούργος και ευγονιστής. Στο βιβλίο του Man the Unknown υποστήριζε λίγο αργότερα (το 1935), την περισυλλογή εγκληματιών και τρελών σε ιδρύματα ευθανασίας που θα ήταν εφοδιασμένα με τα κατάλληλα αέρια.

[2] Κανείς δεν μπορεί να δώσει έναν ακριβή αριθμό των στειρώσεων, εξαιτίας απώλειας ή καταστροφής αρχείων στο πέρασμα του χρόνου, του απόρρητου ιατρού-ασθενή, και το κυριότερο: πολλές στειρώσεις πραγματοποιήθηκαν χωρίς να είναι νόμιμες στη συγκεκριμένη πολιτεία ή τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή που έγιναν, ή αναφέρθηκαν ως «εθελοντικές», επομένως δεν βρίσκονται σε αρχεία. Το σύνολο των καταγεγραμμένων στειρώσεων ήταν πάνω από 63.000.

[3] Αξιωματικός των SS και γιατρός του Άουσβιτς, γνωστός για τα πειράματα που έκανε στους έγκλειστους στο στρατόπεδο ως «άγγελος του θανάτου».

[4] Robert N. Proctor, Η εξόντωση της «ζωής που δεν αξίζει να τη ζει κανείς», στο Τα όρια του σώματος: διεπιστημονικές προσεγγίσεις, Δήμητρα Μακρυνιώτη (επιμ.), Αθήνα, Νήσος, 2004, σελ. 396

Σωματικές θεραπείες στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα.

 

Οι ψυχικά ασθενείς ως πειραματόζωα

   Mέσα σ’ αυτό το κλίμα λοιπόν ήταν που αναπτύχθηκαν και εφαρμόστηκαν οι παρακάτω σωματικές θεραπείες. Η ευγονική ήταν αρκετά διαδεδομένη στις τάξεις των γιατρών και πολλοί από αυτούς που δούλευαν σε ψυχιατρεία ήταν υποστηρικτές της. Ο Julius Jauregg άλλωστε, που ανακάλυψε τη μέθοδο πρόκλησης πυρετού ελονοσίας και πήρε και Νόμπελ το 1927 για την ανακάλυψη αυτή, ήταν πρόεδρος της Austrian League for Regeneration and Heredity [5] και μέλος της Vienna Anthropological Society και το 1935 υποστήριξε δημόσια τη ναζιστική αναγκαστική στείρωση. Μπορεί λοιπόν κανείς να φανταστεί, ότι μέσα στη γενικότερη συνθήκη του εγκλεισμού τους στα ψυχιατρεία, οι ψυχικά ασθενείς σε πολλές χώρες (πέρα της γερμανίας όπου η κατάσταση έφτασε σε ένα άλλο επίπεδο φρίκης) είχαν να υποστούν μια καθημερινή συναναστροφή με γιατρούς που τους θεωρούσαν υπάνθρωπους και επιπλέον βασανιστικές θεραπείες. Η λοβοτομή, οι θεραπείες σοκ και οι υπόλοιπες σωματικές θεραπείες της εποχής ήταν, επί το πλείστον, θεραπείες βίαιες, με σοβαρές παρενέργειες, που για κάποιους ασθενείς κατέληγαν σε θάνατο και οι οποίες βασίστηκαν στον πειραματισμό επί δεκαετίες στα σώματα και τα μυαλά των έγκλειστων στα ψυχιατρεία.

[5] Ένωση που ιδρύθηκε το 1928 και είχε ως γενικό στόχο τη «σωτηρία» του γερμανικού λαού (θεωρώντας Γερμανία και Αυστρία ως μία εθνική οντότητα). Προωθούσαν την ενδυνάμωση της οικογένειας, την εκπαίδευση για υγιή ζωή, για προώθηση των φυλετικών στοιχείων (σωματικών και διανοητικών), για αποφυγή όσων μπορούσαν να οδηγήσουν σε εκφυλισμό κ.ά. Άλλος ψυχίατρος στις τάξεις της, ο Erwin Stransky ήταν υπέρμαχος μιας «πνευματικής υγιεινής» που συνδύαζε ψυχολογικές συμβουλές με πληθυσμιακό διαχωρισμό και στείρωση. Ο Jauregg ήταν πολλές φορές ομιλητής στις εκδηλώσεις της. Σε μία από αυτές, το Μάιο του 1929 μίλησε για την κληρονομικότητα των ψυχικών ασθενειών και ασθενειών του νευρικού συστήματος.

Στείρωση

   Η στείρωση δεν ήταν ανακάλυψη του 20oυ αιώνα αλλά ούτε και της ευγονικής. Χρησιμοποιούνταν ήδη νωρίτερα, κυρίως ο ευνουχισμός, ως μέσο τιμωρίας ή «θεραπείας» για όσους κατηγορούνταν για διάπραξη «κατά φύση εγκλήματος» ή «σοδομίας». Ένα παράδειγμα «θεραπείας» ήταν η υστερεκτομή, στην οποία υπέβαλλαν οι γιατροί γυναίκες που είχαν διαγνωστεί με υστερία. Ο σαπφισμός (όπως έλεγαν τη γυναικεία ομοφυλοφιλία) και ο αυνανισμός επίσης χρειάζονταν εγχειρίσεις γεννητικών οργάνων για τη θεραπεία τους. Στειρώσεις γυναικών αλλά και ανδρών για ομοφυλοφιλία, αυνανισμό, στοματικό και πρωκτικό σεξ και άλλα «σεξουαλικά εγκλήματα» που έφταναν μέχρι το βιασμό συνεχίστηκαν τον 20ο αιώνα, ενώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η ομοφυλοφιλία και ο αυνανισμός τουλάχιστον ήταν «εγκλήματα» άμεσα συνδεδεμένα με την ψυχική ασθένεια. Ο ευνουχισμός έδωσε τη θέση του στη βαζεκτομή, κατά την οποία οι σπερματικοί πόροι απομονώνονται έτσι ώστε κατά την εκσπερμάτωση να μη βγαίνει σπέρμα. Οι ευγονιστές διαφήμιζαν τα πιο «ανθρώπινα χαρακτηριστικά» αυτής της μεθόδου για να προωθήσουν τη θεσμοθέτηση της υποχρεωτικής στείρωσης. Στις γυναίκες εκτός από την υστερεκτομή, τη χειρουργική δηλαδή αφαίρεση της μήτρας, η άλλη συχνή εγχείρηση ήταν η εκτομή των ωοθηκών. Πολλοί ήταν και οι γιατροί, οι οποίοι χωρίς να συμφωνούν με την ευγονική, εξασκούσαν τη στείρωση σε ψυχικά ασθενείς γιατί πίστευαν ότι αυτή η μέθοδος είχε θεραπευτικά αποτελέσματα στους άντρες κυρίως ασθενείς τους: πίστευαν ότι μετά την επέμβαση εκκρίνονταν περισσότερες ορμόνες στο σώμα, οι οποίες είχαν θετική επίδραση στη διαταραχή του ασθενή.

 

Πρόκληση πυρετού ελονοσίας

   Ο Julius Wagner-Jauregg προσπαθούσε να πετύχει τη θεραπεία ψυχικών ασθενειών μέσω της πρόκλησης πυρετού (γενικά η θεραπεία μέσω πυρετού υπήρχε ήδη, η λεγόμενη πυρετοθεραπεία). Στις αρχές του 20ου αιώνα (1917) δοκίμασε να προκαλέσει πυρετό χρησιμοποιώντας τον ιό της ελονοσίας και ανακάλυψε ότι είχε αποτελέσματα στη θεραπεία της προϊούσας γενικής παράλυσης [6]. 

   Στη θεραπεία αυτή, ο γιατρός έκανε στους ασθενείς του ενέσεις με αίμα ασθενών με ελονοσία, προκαλώντας τους πολύ υψηλό πυρετό ο οποίος διαρκούσε αρκετές ώρες, ενώ μετά την υποχώρησή του ακολουθούσαν ρίγη. Ρίγη και πυρετός εναλλάσσονταν μέχρι να σταματήσει ο γιατρός τη μόλυνση, μετά από εβδομάδες, με κινίνο. Πριν τους χορηγήσει το κινίνο, ο γιατρός έπαιρνε λίγο αίμα από τον κάθε ασθενή για να μολύνει τους επόμενους. Πολλές παρενέργειες είχαν καταγραφεί όπως μυϊκός πόνος, ίκτερος, σπασμοί και καρδιακή ανεπάρκεια, ωστόσο ο πυρετός ελονοσίας θεωρήθηκε επιτυχημένη θεραπεία και άρχιζε να εφαρμόζεται μαζικά από ψυχίατρους, ενώ υπήρχαν γιατροί που τη συνιστούσαν ακόμα και στις αρχές της δεκαετίας του ’60, ενώ ήδη από το τέλος του 2ου παγκόσμιου πολέμου και μετά είχε ξεκινήσει η μαζική παραγωγή της πενικιλίνης, η οποία θεραπεύει τη σύφιλη.

[6] Διαταραχή που αναπτύσσεται στο τρίτο στάδιο της σύφιλης [τριτογόνος σύφιλη] δέκα με είκοσι χρόνια μετά την αρχική μόλυνση, επηρεάζει τον εγκέφαλο και το κεντρικό νευρικό σύστημα και προκαλεί εκτός από νευρολογικά και ψυχιατρικά συμπτώματα (κυρίως ψύχωση), γι’ αυτό και αρχικά θεωρούνταν ψυχιατρική διαταραχή. Οι ασθενείς με τη διάγνωση αυτή νοσηλεύονταν σε ψυχιατρεία και στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν ένα μεγάλο μέρος του συνόλου των εισαγωγών σε αυτά.

 

Υδροθεραπεία

Η υδροθεραπεία περιελάμβανε διάφορες πρακτικές που χρησιμοποιούσαν νερό και ήταν αναγνωρισμένη ως θεραπευτική μέθοδος για ψυχικές ασθένειες (θεωρούταν πολύ αποτελεσματική συγκεκριμένα για ασθενείς με ψύχωση) από τα τέλη του 19ου αιώνα. 

   Η μία από τις πιο συνηθισμένες πρακτικές περιελάμβανε το «τύλιγμα» του ασθενή σε ένα σεντόνι το οποίο είχε βυθιστεί σε νερό θερμοκρασίας από 4 (για τους πιο «ταραγμένους») μέχρι 38 βαθμούς Κελσίου (για τους πιο αδύναμους ασθενείς). Ο ασθενής τυλιγόταν μετά και με μια κουβέρτα συνήθως, ενώ αν αντιστεκόταν άλλο ένα σεντόνι προστίθετο στο θεραπευτικό αυτό «κουκούλι» και αφηνόταν στη συνέχεια εκεί τυλιγμένος ενώ η θερμοκρασία σιγά σιγά ανέβαινε. Η δεύτερη μέθοδος περιελάμβανε συνεχή μπάνια σε μια ιδιότυπη μπανιέρα, με ένα σωλήνα από τον οποίο ερχόταν ζεστό νερό και έναν άλλο από τον οποίο το νερό αυτό έφευγε, καθώς και βαλβίδες που επέτρεπαν στο γιατρό να ρυθμίζει τη θερμοκρασία και τη ροή του νερού. Ο ασθενής τοποθετούταν και δενόταν σ’ αυτή τη μπανιέρα και ένα σεντόνι από καραβόπανο τον σκέπαζε με μια τρύπα για να περάσει το κεφάλι του. Ο γιατρός άνοιγε το νερό στη θερμοκρασία και δύναμη που ήθελε, σε μια θεραπεία που μπορούσε να διαρκέσει μέχρι και ολόκληρες ημέρες.    Με μια άλλη μέθοδο, οι γιατροί «ψέκαζαν» τον ασθενή με ζεστό νερό με μεγάλη πίεση, κάτι σαν ντουζ. Η υδροθεραπεία θεωρούνταν επιστημονικώς αποδεδειγμένη θεραπεία, η αξιοπιστία της ωστόσο περιοριζόταν σε διάφορες υποθέσεις και θεωρίες που οι ψυχίατροι προσπαθούσαν με έρευνες να αποδείξουν. Μία από αυτές υποστήριζε ότι η υδροθεραπεία «καθαρίζει» τον ασθενή από τις «τοξικές ακαθαρσίες» που προκαλούν την τρέλα.

 

Λοβοτομή

Η πρώτη λοβοτομή πραγματοποιήθηκε το 1936 από τον νευροχειρούργο Lima υπό την καθοδήγηση του νευρολόγου Egas Moniz, ο οποίος και εισήγαγε τη χειρουργική αυτή μέθοδο με το όνομα λευκοτομή, για την οποία πήρε Νόμπελ το 1949. Λέγεται ότι ο Moniz καλλιέργησε την ιδέα της λοβοτομής κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου τον προηγούμενο χρόνο, όταν παρακολούθησε την παρουσίαση των γιατρών Fulton και Jacobson οι οποίοι παρατήρησαν μεγάλη αλλαγή στη συμπεριφορά των δύο χιμπατζήδων-πειραματόζωων τους, όταν κατέστρεψαν τους μετωπιαίους λοβούς των εγκεφάλων τους.

   Στις πρώτες λοβοτομές γίνονταν δύο τρύπες στο κρανίο του ασθενή διαμέσου των οποίων έκαναν ενέσεις με καθαρό αλκοόλ, το οποίο κατέστρεφε ιστούς στο μετωπιαίο λοβό [7] του εγκεφάλου. Λίγο αργότερα ο Moniz αντικατέστησε το αλκοόλ με ένα χειρουργικό όργανο, το λευκοτόμο για την καταστροφή των ιστών. [8] Ο νευρολόγος και ψυχίατρος Walter Freeman με το νευροχειρούργο James W. Watts ονόμασαν την εγχείρηση λοβοτομή και την εισήγαγαν στην Αμερική. Η εξάπλωσή της ήταν αργή γιατί αφενός χρειαζόταν χειρούργο που να γνωρίζει τη διαδικασία και άλλο ιατρικό προσωπικό κατά τη διάρκειά της και αφετέρου δε φαινόταν να έχει θετικά αποτελέσματα στα περισσότερα είδη ψυχικών ασθενειών. 

   Ο Freeman προσπαθώντας να κάνει την εγχείρηση λιγότερο πολύπλοκη και πιο φτηνή, γρήγορη και προσιτή δημιούργησε μια νέα μέθοδο λοβοτομής. Ο λευκοτόμος εισερχόταν όχι μέσω τρυπών στο κεφάλι του ασθενούς αλλά ανάμεσα στα βλέφαρα και το μάτι του και έφτανε στο μετωπιαίο λοβό. Μάλιστα ο Freeman πραγματοποιούσε τη λοβοτομή ενδιάμεσα από ηλεκτροσόκ, στο χρονικό εκείνο διάστημα κατά το οποίο ο ασθενής έχανε τις αισθήσεις του. 

  Η λοβοτομή άρχισε να χρησιμοποιείται πιο μαζικά στα τέλη της δεκαετίας του 40 και εγκαταλείφθηκε σε λιγότερο από μια δεκαετία, με τη μαζική χρήση της χλωροπρομαζίνης στα ψυχιατρεία από τα μέσα της δεκαετίας του 50. Η μέθοδος αυτή, η οποία στην ουσία κατέστρεφε απόλυτα υγιή εγκεφαλικό ιστό, προκαλούσε μη αναστρέψιμες εγκεφαλικές βλάβες σε μεγάλο μέρος των ασθενών που υποβλήθηκαν σε αυτή, επιληπτικές κρίσεις, αλλοιώσεις στη συμπεριφορά: η εγχείρηση άφηνε πολλούς ασθενείς απαθείς και άβουλους, άλλους σε κατάσταση φυτού. 

  Τα αποτελέσματα αυτά στη συμπεριφορά των ασθενών, η διανοητική και συναισθηματική παράλυση που προκαλούσε η λοβοτομή, θεωρούνταν από το μεγαλύτερο μέρος των ψυχίατρων της εποχής ως επιτυχία της μεθόδου, αφού συχνά η επιτυχία καθοριζόταν με βάση το κατά πόσο οι ασθενείς γίνονταν περισσότερο υπάκουοι κι ελέγξιμοι κι όχι με βάση το πραγματικό όφελος για τους ίδιους και τη ζωή τους.

[7] Ο όρος μετωπιαίος λοβός αναφέρεται στον έναν από τους τέσσερις λοβούς του εγκεφάλου, εκείνον που βρίσκεται στο μπροστινό τμήμα του, πίσω από το μέτωπο και είναι υπεύθυνος για τον έλεγχο της κίνησης και τον προγραμματισμό μελλοντικών δράσεων.

[8] Για μεγαλύτερη ακρίβεια να πούμε ότι οι ιστοί που σκόπευε να καταστρέψει με τη λοβοτομή ο Moniz ήταν περιοχές λευκής ουσίας του μετωπιαίου λοβού. Η λευκή ουσία μεταφέρει στην ουσία τα μηνύματα διαμέσου του νευρικού συστήματος και βρίσκεται στον εγκέφαλο και στη σπονδυλική στήλη.

 

Θεραπείες σοκ

Στις θεραπείες σοκ συγκαταλέγονται οι θεραπείες χορήγησης ινσουλίνης, metrazol και το ηλεκτροσόκ και ονομάστηκαν έτσι από την κατάσταση σοκ η οποία προκαλούνταν στους ασθενείς από τη θεραπεία ινσουλινικού κώματος. Το φάρμακο metrazol και ο ηλεκτρισμός δεν είχαν ως αποτέλεσμα τόσο το σοκ, όσο σπασμούς και κρίσεις, γι’ αυτό χαρακτηρίζονται και ως σπασμοθεραπείες.

 

Ινσουλινικό κώμα

   Το 1927 ο αυστριακός ψυχίατρος Manfred Sakel άρχισε να χορηγεί ινσουλίνη (η οποία ανακαλύφθηκε λίγο νωρίτερα, το 1921) σε μικρές δόσεις σε ασθενείς του στο νοσοκομείο που δούλευε και αφού παρατήρησε βελτίωση συνέχισε να εξετάζει τις επιδράσεις της με πειράματα σε ζώα.   

   Όταν αργότερα παρουσίασε τη μέθοδό του και τα αποτελέσματά της το 1933, η θεραπεία αυτή άρχισε να υιοθετείται και από άλλους ψυχιάτρους για τη θεραπεία ασθενών με σχιζοφρένεια και εξελίχτηκε σε μια αρκετά διαδεδομένη μέθοδο τις δεκαετίες του 1940 και 1950. Θεωρούταν η μοναδική θεραπεία συγκεκριμένα για τη σχιζοφρένεια. Η θεραπεία περιελάμβανε επαναλαμβανόμενες ενέσεις με μεγάλες δόσεις ινσουλίνης με σκοπό οι ασθενείς να εκδηλώνουν υπογλυκαιμικό σοκ και να πέφτουν σε κώμα. Πέντε ή έξι ημέρες την εβδομάδα οι γιατροί έκαναν ενέσεις με συνεχώς αυξανόμενες δόσεις ινσουλίνης στους ασθενείς, μέχρι να φτάσουν σε κατάσταση κώματος, η οποία διαρκούσε γύρω στα δεκαπέντε λεπτά, ενώ όσο η μέθοδος αυτή γινόταν περισσότερο δημοφιλής οι ψυχίατροι προσπαθούσαν να αυξάνουν τη διάρκεια του κώματος. Η κωματώδης κατάσταση σταματούσε με τη χορήγηση γλυκόζης και οι ενέσεις συνεχίζονταν μέχρι ο ασθενείς να παρουσιάσει βελτίωση ή γενικότερα, μέχρι να έχει πέσει πενήντα με εξήντα φορές σε κώμα. Παρόλο που δεν υπήρξε συγκεκριμένη εξήγηση από τους υποστηρικτές της για τους λόγους για τους οποίους η συγκεκριμένη θεραπεία υποτίθεται ότι είχε αποτελέσματα, και παρά τις σοβαρές επιπλοκές (υπογλυκαιμικά σοκ, μόνιμη εγκεφαλική βλάβη, καρδιακή ανεπάρκεια) αλλά και το ποσοστό των θανάτων εξαιτίας της (1-2% των ασθενών), η εφαρμογή της συνεχίστηκε μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’50, όταν και άρχισε να εγκαταλείπεται εξαιτίας της χρήσης των φαινοθειαζίνων.

 

Σπασμοθεραπεία με χρήση metrazol [ή cardiazol]

   Την ίδια περίπου εποχή o νευρολόγος-ψυχίατρος Ladislas von Meduna, συγκρίνοντας τους εγκεφάλους ασθενών με επιληψία με αυτούς ασθενών με σχιζοφρένεια, έφτασε στο συμπέρασμα ότι η πρόκληση επιληπτικών κρίσεων σε ψυχικά ασθενείς θα τους θεράπευε. Μετά από πειράματα σε ζώα για την εύρεση της ουσίας αυτής που θα χορηγούνταν για την πρόκληση κρίσεων, ξεκίνησε θεραπείες σε ασθενείς με καμφορά, ουσία την οποία λίγο αργότερα αντικατέστησε με το metrazol. Οι κρίσεις οι οποίες προκαλούνταν στους ασθενείς ήταν πολύ βίαιες, σε σημείο μετά τη θεραπεία πολλοί ασθενείς να έχουν υποστεί κατάγματα ή να έχουν σπάσει δόντια. «Ένας [ασθενής] περιέγραψε τη θεραπεία σα να ‘σε ψήνουν ζωντανό σε έναν άσπρο καυτό φούρνο’ και ένας ψυχίατρος παρατήρησε ότι σχεδόν όλοι οι ασθενείς ‘καταβάλλονταν απ’ το φόβο επικείμενου θανάτου’. Ο τρόμος που βίωναν οι ασθενείς πριν χάσουν τις αισθήσεις τους περιγραφόταν σα να σε πέταγε κάποιος από ένα ψηλό κτίριο.» [9] Η θεραπεία προκαλούσε απώλεια μνήμης, εγκεφαλική βλάβη και μείωση των διανοητικών λειτουργιών, ενώ ταυτόχρονα η αποτελεσματικότητά της δεν ήταν ούτε «επιστημονικά» αλλά και ούτε πρακτικά αποδεδειγμένη. Παρόλα αυτά, θεωρούνταν αποτελεσματική και χρησιμοποιούνταν ευρέως σε ψυχιατρεία μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ’40 οπότε και αντικαταστάθηκε εντελώς από το ηλεκτροσόκ.

 

Ηλεκτροσόκ

   Προϊόν της φασιστικής Ιταλίας, το ηλεκτροσόκ ανακαλύφθηκε από τους γιατρούς Ugo Cerletti και Lucio Bini και είναι η μόνη από τις σωματικές θεραπείες του πρώτου μισού του 20ου αιώνα που χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα, παρά τα στοιχεία που έχουν έκτοτε έρθει στο φως για τις σοβαρότατες παρενέργειές της. 

  Ο Cerletti και ο Bini γνωρίζοντας τις νέες θεραπείες σοκ της εποχής, πειραματίζονταν σε ζώα με σκοπό να καταφέρουν να προκαλέσουν κρίσεις όχι με κάποια ουσία, αλλά μέσω ηλεκτρισμού. Ο Bini σχεδίασε το πρώτο μηχάνημα ηλεκτροσόκ, που περιλαμβάνει ένα βολτόμετρο για τη ρύθμιση της τάσης του ρεύματος που διοχετεύεται στον ασθενή, ένα ρολόι που μετράει τα κλάσματα του δευτερολέπτου, για τη ρύθμιση της διάρκειας διοχέτευσης του ρεύματος και φυσικά τα ηλεκτρόδια, τα οποία τοποθετούνται στις δύο πλευρές του κεφαλιού. Από τα ηλεκτρόδια περνάει ρεύμα στον ασθενή, το οποίο του προκαλεί επιληπτική κρίση. Στη διαδικασία του ηλεκτροσόκ επίσης χρησιμοποιούνταν κάποιου είδους πλαστικά φίμωτρα για να προστατέψουν τους ασθενείς από το να δαγκώσουν τη γλώσσα τους, ενώ μετά τη θεραπεία χρησιμοποιούνταν δεσμά για να καταστείλουν επιθετικές τάσεις που καταγράφονταν από τους ψυχιάτρους της εποχής ως συχνές σε όσους είχαν υποβληθεί στη θεραπεία. 

   Το 1938 ο Cerletti και ο Bini έκαναν ηλεκτροσόκ στον πρώτο ασθενή [10] και στις αρχές της δεκαετίας του 1940, η μέθοδος αυτή χρησιμοποιούνταν στο μεγαλύτερο μέρος των ψυχιατρείων. Την ίδια δεκαετία οι ψυχίατροι άρχισαν να χρησιμοποιούν μυοπαραλυτικά φάρμακα για να μετριάζουν τους σπασμούς οι οποίοι ήταν κι εδώ τόσο έντονοι που προκαλούσαν κατάγματα στους ασθενείς. Στις επιπλοκές του ηλεκτροσόκ εκτός από τους σωματικούς τραυματισμούς κατά τη διάρκειά του, συγκαταλέγονται απώλεια μνήμης και εγκεφαλικές βλάβες. Πολλοί ασθενείς έχαναν δεξιότητες που είχαν πριν το ηλεκτροσόκ, δεν μπορούσαν εύκολα να συγκεντρωθούν, να κάνουν υπολογισμούς, να φέρουν εις πέρας άλλες καθημερινές εργασίες, συνέπειες της θεραπείας (μεταξύ άλλων) που ήταν μη αναστρέψιμες. Είναι χαρακτηριστικό ότι τη δεκαετία του ’40 και του ’50, και ενώ πάρα πολλοί ασθενείς υποβάλλονταν σε ηλεκτροσόκ, γίνονταν ακόμη πειράματα σε ζώα αλλά και άλλες έρευνες που έδειχναν ότι το ηλεκτροσόκ προκαλεί διαφόρων ειδών βλάβες στον εγκέφαλο. Το ίδιο έδειχναν και οι νεκροψίες ασθενών που είχαν υποβληθεί σε ηλεκτροσόκ, ενώ πολλοί από αυτούς τους θανάτους είχαν προκληθεί από την ίδια τη θεραπεία. 

   Η ηλεκτροσπασμοθεραπεία, όπως λέγεται σήμερα, συνεχίζει να είναι ένα μέσο θεραπείας ψυχικών ασθενειών και δεν είναι λίγοι οι γιατροί που τη βρίσκουν αποτελεσματική. Νέα, πιο εξελιγμένα μηχανήματα και διαβεβαιώσεις για μια ασφαλή, ανώδυνη (ο ασθενής σήμερα βρίσκεται σε ολική αναισθησία κατά τη διάρκεια της ΗΣΘ) και χωρίς παρενέργειες διαδικασία. Την ίδια στιγμή, όχι μόνο ο τρόπος με τον οποίο δρα στον εγκέφαλο δεν έχει κατανοηθεί ακόμα, αλλά και η αποτελεσματικότητά της είναι θέμα αμφιλεγόμενο. 

   Για παράδειγμα, ενώ η ΗΣΘ σήμερα θεωρείται κατάλληλη για ασθενείς με τάσεις αυτοκτονίας, άλλες έρευνες σε ασθενείς που υποβλήθηκαν σε ηλεκτρο σπασμοθεραπεία έδειξαν αύξηση του αριθμού των αυτοκτονιών και της πρόθεσης για αυτοκτονία μετά τη θεραπεία.

[9] Linda Andre, Doctors of deception: what they don’t want you to know about shock treatment, Rutgers university press, 2009, σελ. 33 [ελεύθερη απόδοση] 

[10] Ο οποίος, σύμφωνα με τη γυναίκα του, τρεις μήνες μετά τα 11 ηλεκτροσόκ στα οποία υποβλήθηκε, υποτροπίασε.

   "Το πιο προφανές πράγμα πρέπει να ειπωθεί πρώτο. Η μνήμη σου δεν είναι μια συνιστώσα του εαυτού σου, όπως το χρώμα των μαλλιών σου ή η ιδιοσυγκρασία σου. Δεν την χάνεις όπως χάνεις μια βαλίτσα. Η μνήμη σου –το σύνολο όλων όσων έχεις ποτέ σκεφτεί, δει, μυρίσει, ακούσει, μάθει και κάνει στη ζωή σου-είναι ο εαυτός σου. Όταν χαθεί, έχεις μειωθεί ως άτομο, και αν χαθεί αρκετή, είσαι ένα άτομο διαφορετικό. Ακόμα και ο τρόπος που μιλάει κανείς γι’ αυτό –ως απώλεια- δεν είναι ακριβής. Κάτι χαμένο, στην τελική, μπορεί να βρεθεί ένα χαμένο αντικείμενο μπορείς ακόμα να το φανταστείς, ακόμα κι αν δεν ξέρεις πού είναι το γεγονός ότι υπήρξε δεν έχει χαθεί για σένα. Όταν χάνεις τη βαλίτσα σου, γνωρίζεις ακόμα το σχήμα, το χρώμα και το μέγεθός της και τι ακριβώς είχε μέσα. Η «απώλεια» μνήμης που συμβαίνει με τη θεραπεία σοκ είναι μια διαγραφή της μνήμης. Μια χρονική περίοδος εξαφανίζεται σα να μη συνέβη ποτέ. […] η αμνησία που σχετίζεται με τη θεραπεία του ηλεκτροσόκ είναι ξαφνική, βίαιη, και αναπάντεχη. Η ζωή σου ξαφνικά δεν έχει βιωθεί. Ποτέ δεν έγραψες εκείνο το άρθρο, δεν έκανες εκείνο το φίλο, δεν έκανες εκείνο το ταξίδι, δε διάβασες εκείνο το βιβλίο, δε γέννησες εκείνο το παιδί. […] Στο μεγαλύτερό της μέρος, η επίδραση του σοκ είναι σα να γυρίζεις πίσω μια βιντεοκασέτα, μετά σβήνεις το υπόλοιπό της, παρόλο που τυχαία κομμάτια σκιερών εικόνων και συναισθημάτων μπορεί να παραμείνουν. Η βιντεοκασέτα είναι η ζωή σου. Αν και παίρνει πολύ καιρό να ζήσεις μια ζωή, παίρνει μόνο λίγο να τη σβήσεις. Χρόνια και ακόμα και δεκαετίες ζωής μπορούν να σβηστούν σε λιγότερο από μια ώρα. Κάθε θεραπεία σοκ διαρκεί μόνο λίγα λεπτά. […] Η «απώλεια μνήμης» εξαιτίας του ηλεκτροσόκ είναι στην ουσία μια αλυσίδα απωλειών που δεν εξασθενούν αλλά αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου. Επειδή δεν ήξερα πια ποια ήμουν, δεν μπορούσα να χτίσω καινούριες σχέσεις. Επειδή έχασα τις γνώσεις και τις ικανότητές μου, δεν μπορούσα πια να δουλέψω. Επειδή δεν μπορούσα να δουλέψω, έγινα οικονομικά και κοινωνικά περιθωριοποιημένη. Χωρίς δουλειά, φίλους, ή ταυτότητα, έχασα τη θέση μου στον κόσμο. Επειδή δεν έχω θέση στον κόσμο, ούτε ο γιος μου έχει θέση σ’ αυτόν. Και ου το καθεξής, ένας αργός κοινωνικός θάνατος που μπορεί να κρατήσει μια ζωή".

 

Κάτι σαν επίλογος

  "Σε µία εποχή -όχι πολύ μακρινή- που η ψυχική ασθένεια είχε πολύ ευρύ και ακαθόριστο περιεχόμενο και οι μικρές αποκλίσεις από τη νόρµα ισοδυναμούσαν µε τη στάµπα του τρελού, οι ψυχικά ασθενείς κλείνονταν σε ψυχιατρεία, καθηλώνονταν µε λουριά, στειρώνονταν, βασανίζονταν, δολοφονούνταν ως τρελοί, ανώµαλοι, εκφυλισμένοι.

    Η εξέλιξη της ψυχιατρικής πέρασε πάνω από τα σώµατα όλων αυτών που, από τη στιγµή της διάγνωσης του «ειδικού», τους αφαιρέθηκε οποιοσδήποτε λόγος πάνω στη ζωή και το θάνατό τους. Αυτά τα σώµατα ήταν το πεδίο των πειραματισμών, των ανακαλύψεων, των ελέγχων για την επιστημονική επιβεβαίωση νέων θεραπειών και φαρµάκων. Ταυτόχρονα, ήταν και είµαστε όλοι αυτοί πάνω στους οποίους, µέσα από το στιγματισμό και την περιθωριοποίηση µας, χτιζόταν και χτίζεται κοινωνικά η ουσία του κανονικού και του υγιούς. 

   Από τότε μέχρι σήμερα ολόκληρο το φάσμα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, μέχρι και την πιο μικρή αντίδραση, έχει γίνει αντικείμενο των επιστημών της ψυχικής υγείας. Τα ψυχιατρικά εγχειρίδια περιλαμβάνουν ένα πλήθος διαταραχών που γίνεται όλο και μεγαλύτερο με την πάροδο του χρόνου: διαταραχές της διάθεσης, της προσωπικότητας, σεξουαλικές, αναπτυξιακές και πολλές άλλες, επιμελώς, πλέον, καταγεγραμμένες. Και μπορεί οι περισσότερες από τις παραπάνω θεραπείες να μην εφαρμόζονται πια, έχοντας αντικατασταθεί από τα ψυχοφάρμακα, αυτό, όμως, δε σημαίνει ότι ο πειραματισμός της ψυχιατρικής πάνω στα σώματά μας έχει σταματήσει. Τα ίδια τα φάρμακα διαφοροποιούνται ανά κάποια χρόνια, αφού ακόμη δεν έχουν κατανοηθεί ούτε οι αιτίες της ψυχικής «ασθένειας», αλλά ούτε και η ακριβής δράση των φαρμάκων στον οργανισμό. Ως αποτέλεσμα ένας τεράστιος αριθμός ατόμων αναγκάζονται να παίρνουν δύο, τρία ή και περισσότερα φάρμακα ταυτόχρονα είτε να περνούν από ένα πλήθος φαρμακευτικών συνταγών μέχρι να βρεθεί το ή τα φάρμακα που «λειτουργούν» στην περίπτωσή τους. Την ίδια στιγμή, θεραπείες, όπως το ηλεκτροσόκ, επιστρέφουν ξανά, υποτίθεται ανανεωμένες, ανώδυνες και πιο ασφαλείς, ωστόσο, πάντα θυμίζοντάς μας πως δεν έχουν αλλάξει και τόσα πολλά από την εποχή που το να πέφτει κανείς σε κώμα εξήντα φορές θεωρούνταν θεραπευτικό. Ενώ καινούριες μελέτες και πειράματα φέρνουν στο προσκήνιο νέες θεωρίες, νέες θεραπείες, νέες προγνωστικές και προληπτικές μεθόδους, που το πέρασμα του χρόνου έρχεται να καταρρίψει εκ νέου. Ήμασταν και είμαστε, οι τρελοί, οι αλλόκοτοι, οι διαφορετικοί, αυτοί, εις βάρος των οποίων, µέσω του εγκλεισµού και των υπόλοιπων μέτρων «διαχείρισής» µας, µπορεί η εκάστοτε εξουσία να διατείνεται την ικανότητά της να προστατεύει και να διατηρεί την οµαλή και υγιή ζωή του κοινωνικού συνόλου. Αλλά κι αυτοί, με τη χρήση των οποίων, με τη χρήση, δηλαδή, των σωμάτων, των διαθέσεων, των αντοχών μας, μπορεί η επιστήμη να διακηρύττει την «πρόοδό» της και να επιζητά την αναγνώρισή της ως απόλυτη αλήθεια της εποχής μας".

[Linda Andre, Doctors of deception: what they don’t want you to know about shock treatment, σελ. 1-12 [ελεύθερη απόδοση]. Η Linda Andre υποβλήθηκε σε ηλεκτροσόκ το 1984, μετά από απειλές των ψυχίατρων, στο ίδρυμα που την έκλεισε ο αδερφός της με διάγνωση κατάθλιψης, ότι αν δεν συμφωνήσει να υποβληθεί σε θεραπεία δε θα βγει από εκεί ποτέ. Ήταν ήδη έγκλειστη πέντε μήνες χωρίς επαφή με τον έξω κόσμο και χωρίς κανένα τρόπο να γνωρίζει αν οι απειλές των γιατρών είχαν νομική υπόσταση. Έκτοτε έχει «χάσει» πέντε χρόνια από τη ζωή της.]

 

Βιβλιογραφικές πηγές

• Braslow JT. (1997). Mental Ills and Bodily Cures: Psychiatric Treatment in the First Half of the Twentieth Century. Berkeley: University of California Press.
• Braslow JT. (1999). History and Evidence-Based Medicine: Lessons from the History of Somatic Treatments from the 1900s to the 1950s. Mental Health Services Research Journal vol.1:4, 1999, σελ. 231-240
• Edward Shorter, A history of psychiatry: from the era of the asylum to the age of Prozac, New York, John Wiley&Sons, Inc., 1997
• Edwin Black, Eugenics and the Nazis: the California connection, San Francisco Cronicle,
• 9-11-2003 (το βρήκαμε στο http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2003/11/09/ING9C2QSKB1.DTL)
• John M. Reisman, A history of clinical psychology, New York, Brunner-Routledge, 2nd ed., 1991
• Kingsley Jones, Insulin coma therapy in schizophrenia, journal of the royal society of medicine, v.83, 2000, 147-149
• Linda Andre, Doctors of deception: what they don’t want you to know about shock treatment, Rutgers university press, 2009
• Mark A. Largent, Breeding contempt: the history of coerced sterilization in the united states, Rutgers University Press, 2008
• Michael Von Cranach, Η ευθανασία στους ψυχασθενείς κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο στην Γερμανία, στο Τετράδια ψυχιατρικής, Νο. 47, 1994, σελ. 54-60
• Paul Weindling, A city regenerated: eugenics, race and welfare in interwar Vienna, στο Deborah Holmes, Lisa Silversman (επιμ.), Interwar Vienna: culture between tradition and modernity, New York, Camden House, 2009
• Peter R. Breggin, Brain-disabling treatments in psychiatry: drugs, electroshock, and the psychopharmaceutical complex, New York, Springer Publishing Company, 2008
• Phil Fennell, Treatment without consent: law, psychiatry and the treatment of mentally disordered people since 1845, London, Routledge, 1996
• Robert N. Proctor, Η εξόντωση της «ζωής που δεν αξίζει να τη ζει κανείς», στο Τα όρια του σώματος: διεπιστημονικές προσεγγίσεις, Δήμητρα Μακρυνιώτη (επιμ.), Αθήνα, Νήσος, 2004
• The Hard Machine, Schizo-culture, Semiotext(e) vol. III:2, 1978, σελ. 96-107.
• http://en.wikipedia.org/wiki/Insulin_coma_therapy
• http://en.wikipedia.org/wiki/Electroshock_therapy
   

 ~~~

 

  *  Η μπροσούρα αυτή τυπώθηκε το Μάη του 2012 σε χίλια αντίτυπα στην τυπογραφική κολλεκτίβα Rotta -το τυπογραφείο στα υπόγεια της κατάληψης Βίλα Αμαλίας. Σύμφωνα με τους εκδότες:

   "Η χρήση του είναι ελεύθερη για τους σκοπούς του κοινωνικού ανταγωνισμού, στην οποία περίπτωση θα μας άρεζε η αναφορά στην έκδοση αυτή.

   Το παραπάνω κείμενο προοριζόταν να αποτελέσει παράρτημα της μπροσούρας Η Αλίκη στη χώρα των φαρμάκων που τυπώθηκε το φθινόπωρο του 2011. Παρ’ όλα αυτά επιλέξαμε την ανεξάρτητη έκδοσή του. Ως εκ τούτου δεν γίνεται κάποια ιδιαίτερη αναφορά στη θεραπεία των φαρμάκων ή στις θεραπευτικές μορφές με χρήση ουσιών που προηγήθηκαν αυτών, αλλά επιχειρείται μια επικέντρωση στις σωματικές θεραπείες που εφαρμόζονταν μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, σημείο από το οποίο κι έπειτα τα φάρμακα απέκτησαν την πρωτοκαθεδρία στην αντιμετώπιση της ψυχικής ασθένειας".

 

  **Η αναδημοσίευση της μπροσούρας έγινε για ιστορικούς λόγους από τον ιστότοπο αθάνατη ελληνική λεβεντιά .